Een forumkeuze in het Nederlandse internationaal privaatrecht
De forumkeuze is in het commune recht van het Nederlandse internationaal privaatrecht geregeld in artikel 8 Rv. Hieruit volgt dat de Nederlandse rechter internationaal bevoegd is kennis te nemen van een geschil indien partijen met betrekking tot een bepaalde rechtsbetrekking die tot hun vrije bepaling staat, bij overeenkomst een Nederlandse rechter of de Nederlandse rechter hebben aangewezen voor de kennisneming van geschillen welke naar aanleiding van die rechtsbetrekking zijn ontstaan of zullen ontstaan, tenzij daarvoor geen redelijk belang aanwezig is.
Andersom bepaalt artikel 8 Rv dat de Nederlandse rechter niet internationaal bevoegd is kennis te nemen van een geschil indien partijen met betrekking tot een bepaalde rechtsbetrekking die tot hun vrije bepaling staat, bij overeenkomst een rechter of de rechter van een vreemde staat bij uitsluiting hebben aangewezen voor de kennisneming van geschillen welke naar aanleiding van die rechtsbetrekking zijn ontstaan of zullen ontstaan.
Er gelden bijzondere regels voor internationale arbeidsovereenkomsten en internationale consumentenovereenkomsten. In dergelijke situaties kan een forumkeuze niet afdoen aan de internationale bevoegdheid van de Nederlandse rechter, tenzij de forumkeuze is gemaakt na het ontstaan van het geschil of het de werknemer of consument is die zich beroept op de forumkeuze. In de laatste twee situaties heeft de forumkeuze gewoon werking.
Ten aanzien van de geldigheid van een forumkeuze geldt in het Nederlandse internationaal privaatrecht dat een forumkeuze moet worden bewezen door een geschrift. In dat kader is voldoende een geschrift dat een dergelijk beding bevat of dat verwijst naar algemene voorwaarden die een dergelijk beding bevatten, mits dat geschrift door of namens de wederpartij uitdrukkelijk of stilzwijgend is aanvaard.
Wilt u een vrijblijvende kostenopgave ontvangen?
Een forumkeuzebeding in een internationale overeenkomst
In de praktijk worden in internationale overeenkomsten vaak forumkeuzes gemaakt. In dat kader zijn de belangrijkste internationaal privaatrechtelijke regels voor Nederland neergelegd in de Brussel Ibis verordening (EEX verordening), het Haags Forumkeuzeverdrag en Rv.
Indien de casus onder de Brussel Ibis verordening (EEX verordening) valt, dan bevat artikel 25 Brussel Ibis verordening (EEX verordening) de relevante regeling voor forumkeuzes die van toepassing is op internationale overeenkomsten.
Uit dit artikel volgt dat indien partijen, ongeacht hun woonplaats, een gerecht van een lidstaat hebben aangewezen voor de kennisneming van geschillen die naar aanleiding van een bepaalde rechtsbetrekking zijn ontstaan of zullen ontstaan, dit gerecht bevoegd is. Het forumkeuzebeding is exclusief, hetgeen betekent dat het aangewezen gerecht als enig gerecht internationaal bevoegd is kennis te nemen van het geschil.
Het forumkeuzebeding dient te voldoen aan een aantal geldigheidsvereisten. Zo dient het forumkeuzebeding materieel geldig te zijn naar het recht van de lidstaat die door de forumkeuze is aangewezen. Daarnaast moet het forumkeuzebeding worden gesloten;
- hetzij bij een schriftelijke overeenkomst of hetzij bij een schriftelijk bevestigde mondelinge overeenkomst;
- hetzij in een vorm die wordt toegelaten door de handelwijzen die tussen de partijen gebruikelijk zijn geworden;
- hetzij, in de internationale handel, in een vorm die overeenstemt met een gewoonte waarvan de partijen op de hoogte zijn of hadden behoren te zijn en die in de internationale handel algemeen bekend is en door partijen bij dergelijke overeenkomsten in de betrokken handelsbranche doorgaans in acht wordt genomen.
Bij de interpretatie van deze regels is het belangrijk in het achterhoofd te houden dat uit vaste rechtspraak volgt dat de voorwaarden van artikel 25 Brussel Ibis verordening (EEX verordening) strikt moeten worden uitgelegd. Ingeval van een rechtsgeldige forumkeuze, is immers een andere dan de gekozen rechter niet bevoegd. Hiermee wordt afgeweken van het algemene, en internationaal als natuurlijk aanvaarde, forum van artikel 4 Brussel Ibis verordening (EEX verordening).
Daarom heeft het Hof van Justitie geoordeeld dat de aangezochte rechter verplicht is in de eerste plaats te onderzoeken of het beding dat hem (on)bevoegd verklaart, ‘daadwerkelijk het voorwerp is geweest van wilsovereenstemming tussen partijen, die duidelijk en nauwkeurig tot uiting moet komen, waarbij de vormvereisten van artikel 25 lid 1 Brussel Ibis verordening (EEX verordening) er in dat verband toe strekken te waarborgen dat de wilsovereenstemming inderdaad vaststaat’.
Een forumkeuze kan niet in elke situatie worden gemaakt. Zo mag een forumkeuze in het geheel niet worden gemaakt indien de casus valt onder de exclusieve bevoegdheidsgronden van artikel 24 Brussel Ibis verordening (EEX verordening).
Daarnaast worden zwakke partijen (verzekeringsnemers, consumenten en werknemers) beschermd doordat zij als uitgangspunt niet beroofd mogen worden van de internationaal bevoegde rechters die zijn aangewezen door de Brussel Ibis verordening (EEX verordening). Met andere woorden: een forumkeuze mag in die situaties enkel een extra internationaal bevoegde rechter aanwijzen, zonder dat het afdoet aan de al beschikbare internationaal bevoegde rechter(s).
Wilt u een vrijblijvende kostenopgave ontvangen?
Indien de casus onder het Haags forumkeuzeverdrag valt, dan bevat artikel 3 Haags forumkeuzeverdrag de vormvereisten voor forumkeuzes die van toepassing zijn op internationale overeenkomsten. Op grond van artikel 3 Haags Forumkeuzeverdrag moet een forumkeuze als volgt worden gemaakt:
- schriftelijk; of
- door middel van enig ander communicatiemiddel waarmee informatie toegankelijk wordt gemaakt voor latere raadpleging.
Een forumkeuze kan dus schriftelijk worden overeengekomen, maar ook per fax of per e-mail. Daarnaast kan een forumkeuze ook geldig zijn als deze mondeling overeengekomen is als deze door een partij schriftelijk (of elektronisch) is bevestigd; in elk geval moeten beide partijen met het oorspronkelijke mondelinge beding hebben ingestemd.
Onder het Haags Forumkeuzeverdrag hangt de formele geldigheid van het forumkeuzebeding niet af van de al dan niet ondertekening van het document. Een eenzijdig beding volstaat echter niet. Er moet dus sprake zijn van wilsovereenstemming. Of hiervan sprake is wordt beoordeeld aan de hand van het recht, inclusief het conflictenrecht, van de staat van het gerecht waarvoor een forumkeuze werd gemaakt. Hierbij is het belangrijk te onderstrepen dat het Haags Forumkeuzeverdrag niet van toepassing is indien voor de instemming niet voldaan is aan ‘de basisvereisten’. Opvallend is dat het Toelichtende Rapport stelt dat als er ‘op grond van om het even welke normale normen’ niet is voldaan aan de feitelijke basisvereisten voor instemming een gerecht kan aannemen dat het verdrag niet van toepassing is ‘zonder buitenlands recht te moeten onderzoeken’.
In vergelijking met de Brussel Ibis verordening (EEX verordening) zijn de vormvereisten onder het Haags Forumkeuzeverdrag strikter, nu er geen mogelijkheden ten gunste van bepaalde handelsgebruiken of de gewoonte zijn opgenomen.
Indien noch de Brussel Ibis verordening (EEX verordening), noch het Haags Forumkeuzeverdrag van toepassing is, moet teruggevallen worden op het commune Nederlandse internationaal privaatrecht. Zie hiervoor de pagina over ‘een forumkeuze in het Nederlandse internationaal privaatrecht’.
Een forumkeuze in de algemene voorwaarden
Het komt in de praktijk veel voor dat een forumkeuzebeding is opgenomen in de algemene voorwaarden van internationale overeenkomsten (zie hieronder voor de forumkeuze in de algemene voorwaarden van een internationale consumentenovereenkomst). Afhankelijk van de landen die in het geding zijn, bepaalt ofwel de Brussel Ibis verordening (EEX verordening) ofwel het Haags forumkeuzeverdrag ofwel Rv de geldigheid van een dergelijke forumkeuze.
Indien de casus valt onder de Brussel Ibis verordening (EEX verordening), dan bepaalt artikel 25 Brussel Ibis verordening (EEX verordening) de geldigheid van een dergelijke forumkeuzebeding in de algemene voorwaarden. Als uitgangspunt geldt dat een forumkeuzebeding dat is opgenomen in de algemene voorwaarden geldig kan zijn. Het Hof van Justitie EU heeft in dit kader geoordeeld dat een forumkeuzebeding dat is vastgelegd in algemene voorwaarden, geldig is
‘indien in de tekst zelf van de door beide partijen ondertekende overeenkomst uitdrukkelijk wordt verwezen naar algemene voorwaarden die dit beding bevatten (…). Dit geldt evenwel enkel bij een uitdrukkelijke verwijzing die door een partij bij betrachting van een normale zorgvuldigheid kan worden nagegaan, en indien vaststaat dat de algemene voorwaarden, met daarin het forumkeuzebeding, daadwerkelijk aan de andere contractpartij zijn meegedeeld’.
Wilt u een vrijblijvende kostenopgave ontvangen?
Een andere zaak die voorlag bij het Hof van Justitie EU betrof een casus waarin sprake was van een forumkeuzebeding in de algemene voorwaarden die enkel op een factuur waren vermeld, terwijl de onderliggende overeenkomst mondeling werd gesloten en niet schriftelijk was bevestigd. De vraag drong zich op of een dergelijk forumkeuzebeding de toets van artikel 25 Brussel Ibis verordening (EEX verordening) kon doorstaan. Het Hof van Justitie EU beantwoordde deze vraag ontkennend: er is in dat geval geen geldige forumkeuze gemaakt. Wel overwoog het Hof van Justitie EU dat artikel 25 lid 1 sub b en c Brussel Ibis verordening (EEX verordening) bepaalt dat een forumkeuzebeding ook kan worden overeengekomen in een vorm die wordt toegelaten door de handelwijzen die tussen de partijen gebruikelijk zijn geworden, of in een vorm die overeenstemt met een gewoonte waarvan de partijen op de hoogte zijn of hadden behoren te zijn. Het is aan de verwijzende rechter om na te gaan of de partijen in een van deze vormen een forumkeuzebeding zijn overeengekomen.
Indien de casus valt onder het Haags Forumkeuzeverdrag, dan bepaalt artikel 3 sub c Haags Forumkeuzeverdrag de vormvereisten voor een dergelijk forumkeuzebeding in de algemene voorwaarden van een internationale overeenkomst. Net als bij de Brussel Ibis verordening (EEX verordening) geldt als uitgangspunt dat een forumkeuzebeding dat is opgenomen in de algemene voorwaarden, geldig kan zijn. Op dit moment ontbreekt het aan rechtspraak dat meer gezichtspunten kan geven over de geldigheid van een forumkeuzebeding in de algemene voorwaarden. In het algemeen geldt wel dat de vormvereisten onder het Haags Forumkeuzeverdrag strikter zijn dan onder de Brussel Ibis verordening (EEX verordening), nu forumkeuzes onder dit verdrag alleen geldig zijn indien zij schriftelijk zijn gemaakt of door middel van enig ander communicatiemiddel waarmee informatie toegankelijk wordt gemaakt voor latere raadpleging.
In de praktijk kan het ook voorkomen dat twee verschillende algemene voorwaarden van toepassing zijn waarin forumkeuzebedingen staan opgenomen ten gunste van verschillende rechters. Dit wordt wel een ‘battle of forms’ genoemd. Op deze pagina kunt u hierover meer informatie vinden.
Forumkeuze algemene voorwaarden consumentenovereenkomst
In de praktijk komen forumkeuzebedingen in de algemene voorwaarden van consumentenovereenkomsten veel voor. De geldigheid van een forumkeuze ingeval van een internationale consumentenovereenkomst moet als uitgangspunt voldoen aan andere, striktere, vereisten dan in geval van een forumkeuze in de algemene voorwaarden van een internationale overeenkomst. Consumenten worden als niet-professionele ‘zwakke partij’ namelijk beschermd.
Indien de Brussel Ibis verordening (EEX verordening) van toepassing is op de casus, geldt allereerst artikel 19 Brussel Ibis verordening (EEX verordening). Hierin wordt bepaald dat een forumkeuze in het geval van internationale consumentenovereenkomsten de consument niet mag beroven van de internationaal bevoegde rechter waar de consument volgens de normale bevoegdheidsregels recht op heeft. Hierop bestaat drie uitzonderingen;
- ingeval de forumkeuze is gemaakt na het ontstaan van het geschil;
- ingeval de forumkeuze de consument een extra internationaal bevoegde rechter oplevert, naast de internationaal bevoegde rechter(s) die de consument sowieso ter beschikking staan;
- een forumkeuze waarbij een consument en zijn wederpartij, die op het tijdstip waarop de overeenkomst wordt gesloten woonplaats of hun gewone verblijfplaats in dezelfde lidstaat hebben, de gerechten van die lidstaat bevoegd verklaren, tenzij het recht van die lidstaat dergelijke forumkeuzes verbiedt.
NB niet elke consument wordt beschermd door deze speciale afdeling van de Brussel Ibis verordening (EEX verordening). Zo vallen de ‘actieve’ consumenten niet onder deze regels. Zie voor meer info de pagina over internationale consumentenovereenkomsten onder de Brussel Ibis verordening (EEX verordening).
In principe is op de geldigheid van een forumkeuzebeding in de algemene voorwaarden van een internationale consumentenovereenkomst het algemene artikel 25 Brussel Ibis verordening (EEX verordening) van toepassing. Als uitgangspunt geldt dat een forumkeuze kan worden gemaakt in de algemene voorwaarden van internationale consumentenovereenkomsten. Wel dient te worden voldaan aan het vereiste van instemming. Daarnaast wordt algemeen aangenomen dat moet worden voldaan aan de vereisten die voortvloeien uit Richtlijn 97/7 indien voorkomend geval valt onder die richtlijn.
Indien de Brussel Ibis verordening (EEX verordening) niet van toepassing is, wordt teruggevallen op het commune internationaal privaatrecht. Het Haags Forumkeuzeverdrag is materieel niet van toepassing op internationale consumentenovereenkomsten.
Wilt u een vrijblijvende kostenopgave ontvangen?
Forumkeuze arbeidsovereenkomst
In een internationale arbeidsovereenkomst kan een forumkeuzebeding zijn opgenomen. De geldigheid van een forumkeuze ingeval van een internationale arbeidsovereenkomst moet als uitgangspunt voldoen aan andere, striktere, vereisten dan in geval van een forumkeuze in de algemene voorwaarden van een internationale overeenkomst. Werknemers worden als niet-professionele ‘zwakke partij’ namelijk beschermd.
Indien de Brussel Ibis verordening (EEX verordening) van toepassing is op de casus, geldt allereerst artikel 23 Brussel Ibis verordening (EEX verordening). Hierin wordt bepaald dat een forumkeuze in het geval van internationale arbeidsovereenkomsten de werknemer niet mag beroven van de internationaal bevoegde rechter waar de werknemer volgens de normale bevoegdheidsregels recht op heeft. Hierop bestaan twee uitzonderingen;
- ingeval de forumkeuze is gemaakt na het ontstaan van het geschil;
- ingeval de forumkeuze de werknemer een extra internationaal bevoegde rechter oplevert, naast de internationaal bevoegde rechter(s) die de werknemer sowieso ter beschikking staan.
In principe is op de geldigheid van een forumkeuzebeding in internationale arbeidsovereenkomsten het algemene artikel 25 Brussel Ibis verordening (EEX verordening) van toepassing. Als uitgangspunt geldt dat een forumkeuze kan worden gemaakt in een internationale arbeidsovereenkomst. Hierbij dient te worden voldaan aan het vereiste van instemming.
Indien de Brussel Ibis verordening (EEX verordening) niet van toepassing is, wordt teruggevallen op het commune internationaal privaatrecht. Het Haags Forumkeuzeverdrag is materieel niet van toepassing op internationale arbeidsovereenkomsten.
Persoonlijk contact
Het IJI heeft een kleinschalig karakter. Dit betekent dat u steeds persoonlijk contact heeft met een vaste medewerker en dat de lijnen kort zijn, zodat we snel kunnen schakelen.
Wereldwijd netwerk
Wij beschikken over een wereldwijd netwerk van juridische experts uit de wetenschap en praktijk. Dit netwerk kunnen wij direct inschakelen wanneer uw zaak daarom vraagt.
Up-to-date expertise
Wij hebben sterke banden met de rechtswetenschap en nemen actief deel aan het wetenschappelijke debat via onderzoeksprojecten en publicaties. We zijn daardoor goed op de hoogte van de laatste ontwikkelingen inzake het internationaal privaatrecht en buitenlands recht.
Onafhankelijk advies
Als vaste deskundige van de Rechtspraak, geven wij enkel onafhankelijk advies. Onze rapporten zijn daarom goed te gebruiken ter onderbouwing van een rechterlijk oordeel, als basis voor een notariële akte of voor de onderbouwing van een processtuk.
Neem vrijblijvend contact met ons op voor juridisch advies over de forumkeuze
Het IJI in Den Haag verstrekt al meer dan honderd jaar juridisch advies over internationaal privaatrecht en buitenlands recht. Maak gebruik van ons wereldwijde netwerk en onze up-to-date expertise en dien een adviesvraag bij ons in. Vul vrijblijvend het aanvraagformulier in of stuur een e-mail naar info@iji.nl. Binnen een week, uiterlijk twee weken, kunt u van ons een praktisch, goed onderbouwd en to the point rapport verwachten. Liever eerst nog even sparren over eenvoudige vragen? Neem dan contact met ons op via de chatbox.
Wat onze cliënten over ons zeggen
Advocaat mr. Tim de Greve, partner bij Stibbe.
Ik schakel het IJI regelmatig in bij zaken waarin IPR-aspecten een rol spelen. Het bestaat al 100 jaar en kan dus bogen op een lange geschiedenis en ervaring. Er zijn vooraanstaande mensen aan verbonden. Niet in de laatste plaats de heer Strikwerda. Ze denken met je mee, begrijpen meteen de vraag waar je mee zit en dragen oplossingsrichtingen aan. Ze hebben de goede connecties in binnen- en buitenland om vragen binnen een redelijke termijn te beantwoorden. Los daarvan is het heel prettig samenwerken met de mensen van het IJI.
Advocaat mr. Leushuis, Leushuis Advocaten
Ik heb als advocaat een normale rechtspraktijk en wordt zelden geconfronteerd met internationale aspecten. Om voor internationale dossiers het ipr uit te moeten zoeken is niet te doen. In deze tijd heb je daarvoor echt een ipr deskundige nodig. De kwaliteit van IJI rapporten vind ik echt een 10 waard. Ik ontvang heel gedegen rapporten waar ik heel blij mee ben en de cliënten ook. De snelheid van de dienstverlening is ook heel goed en is telkens eigenlijk nog sneller dan ik had verwacht. Ook fijn was dat het contact met de IJI werknemers heel plezierig is. Ik ben blij dat het instituut bestaat en de advocatuur behulpzaam kan zijn.
Advocaat mr. Ria van Seventer, Meesters aan de Maas Advocaten
Ons advocatenkantoor is gevestigd in Rotterdam, een stad met meer dan 170 nationaliteiten, en daarom moeten we regelmatig om advies vragen aan het Internationaal Juridisch Instituut. Ik heb bijvoorbeeld te maken gehad met de erkenning van een kind door een Italiaan, waarop Italiaans recht moet worden toegepast. Ik spreek geen Italiaans dus ik kan dat niet zelf. Ik heb ook geen toegang tot de bronnen en het Internationaal Juridisch Instituut heeft dat wel.
Notaris Bernard Kapma, BK Notarissen
In mijn praktijk komen steeds meer zaken voor met een internationaal aspect. Gelukkig zorgen de Europese Verordeningen voor erfrecht en huwelijksvermogensrecht voor meer duidelijkheid, maar toch zijn er nog veel zaken waar je niet zeker weet hoe het zit, welk recht van toepassing is of dat je een oplossing die in Nederland heel praktisch lijkt, wel goed uitgevoerd kan worden of de beoogde gevolgen heeft in een ander land.
Ik vraag dan vaak advies bij het IJI en wat me opvalt is dat het vaak toch net anders zit dan je zelf vooraf had gedacht. Een schriftelijk advies van een expert in je dossier geeft ook rust en zekerheid. Je kunt dan altijd laten zien dat je niet zomaar zelf wat hebt bedacht, maar als een redelijk bekwaam en redelijk handelend beroepsbeoefenaar te werk bent gegaan.